म्युच्युअल फंड्सवर करप्रणाली: LTCG आणि STCG चा विस्तृत अभ्यास, नफ्याची ऑफसेटिंग आणि आर्बिट्रेज फंड्सचे लाभ
परिचय
म्युच्युअल फंड्स हे गुंतवणुकीचे एक लोकप्रिय आणि सोयीस्कर माध्यम आहे, जे विविध प्रकारच्या गुंतवणूकदारांना त्यांच्या जोखीम घेण्याच्या क्षमतेनुसार पर्याय उपलब्ध करून देते.[web:3] भारतात म्युच्युअल फंड्सद्वारे गुंतवणूक केल्यास मिळणारा नफा हा भांडवली नफा (कॅपिटल गेन्स) म्हणून ओळखला जातो, आणि त्यावर लागू होणारी करप्रणाली ही गुंतवणुकीच्या कालावधीवर आणि फंडच्या प्रकारावर अवलंबून असते.[web:3] २०२५ मध्ये, बजेट २०२४ नंतरच्या बदलांमुळे शॉर्ट टर्म कॅपिटल गेन्स (STCG) आणि लाँग टर्म कॅपिटल गेन्स (LTCG) यांच्या करदरांमध्ये महत्त्वपूर्ण बदल झाले आहेत.[web:3] या लेखात आम्ही म्युच्युअल फंड्सच्या करप्रणालीचा विस्तृत अभ्यास करू, LTCG आणि STCG यांचे सविस्तर वर्णन करू, नफ्याच्या ऑफसेटिंगचे नियम समजावून सांगू, तसेच आर्बिट्रेज फंड्सच्या विशेष लाभांबद्दल चर्चा करू.[web:3][web:22] हा लेख सुमारे १५०० शब्दांचा आहे, जो गुंतवणूकदारांना त्यांच्या कर जबाबदाऱ्या समजण्यास मदत करेल.[web:3]
म्युच्युअल फंड्सचे प्रकार आणि त्यांची करप्रणाली
इक्विटी म्युच्युअल फंड्स
इक्विटी म्युच्युअल फंड्स हे ज्या फंड्समध्ये ६५% पेक्षा जास्त गुंतवणूक शेअर्समध्ये केली जाते, ते इक्विटी ओरिएंटेड म्हणून ओळखले जातात.[web:3] या फंड्सवर लागू होणारी करप्रणाली ही इक्विटी शेअर्सप्रमाणेच असते, ज्यात होल्डिंग कालावधी एक वर्ष हा महत्त्वाचा घटक आहे.[web:3] २०२५ मध्ये, इक्विटी फंड्समधून STCG (१ वर्षापूर्वी विक्री) वर २०% कर लागतो, तर LTCG (१ वर्षानंतर विक्री) वर १.२५ लाख रुपयांपर्यंत करमुक्त असते आणि त्यानंतर १२.५% कर लागतो.[web:3][web:12]
डेब्ट म्युच्युअल फंड्स
डेब्ट म्युच्युअल फंड्स हे ज्यात ६५% पेक्षा जास्त गुंतवणूक बॉंड्स, सरकारी सिक्युरिटीज आणि मनी मार्केट इन्स्ट्रुमेंट्समध्ये केली जाते, ते स्थिर परतावा देणारे असतात.[web:4] मात्र, १ एप्रिल २०२३ नंतरच्या गुंतवणुकीसाठी डेब्ट फंड्सवरील सर्व नफा हा गुंतवणूकदाराच्या उत्पन्न कर स्लॅबनुसार करपात्र असतो, आणि होल्डिंग कालावधीचा फरक करत नाही.[web:4][web:9] १ एप्रिल २०२५ नंतरच्या गुंतवणुकीसाठी, २४ महिन्यांनंतर LTCG वर १२.५% कर लागू होऊ शकतो, परंतु STCG हा स्लॅबनुसारच असतो.[web:3][web:12]
हायब्रिड म्युच्युअल फंड्स
हायब्रिड फंड्स हे इक्विटी आणि डेब्टचा मिश्रण असलेले फंड्स असतात, ज्यात ६५% इक्विटी असेल तर इक्विटीप्रमाणे कर लागतो, अन्यथा डेब्टप्रमाणे.[web:6] उदाहरणार्थ, बॅलन्स्ड हायब्रिड फंड्ससाठी ६५% इक्विटी असल्यास LTCG १२.५% असतो, तर कमी इक्विटी असल्यास स्लॅब दर लागू होतात.[web:6] हे फंड्स जोखीम आणि स्थिरतेचा संतुलन साधतात, परंतु करप्रणाली जटिल असू शकते.[web:6]
शॉर्ट टर्म कॅपिटल गेन्स (STCG) चे विस्तृत वर्णन
STCG हा तो नफा आहे जो गुंतवणूक १२ महिन्यांपेक्षा कमी कालावधीत विकल्यास उद्भवतो, विशेषतः इक्विटी फंड्ससाठी.[web:3] २०२५ मध्ये, इक्विटी म्युच्युअल फंड्समधील STCG वर २०% कर (सुरचर्ज आणि सेससहित) लागू होतो, जो STT (सिक्युरिटीज ट्रान्झॅक्शन टॅक्स) भरलेल्या व्यवहारांसाठी लागू असतो.[web:3][web:12] डेब्ट फंड्ससाठी, STCG हा नेहमीच गुंतवणूकदाराच्या उत्पन्न कर स्लॅबनुसार (उदा. ३०% पर्यंत) करपात्र असतो, होल्डिंग कालावधी ३६ महिने किंवा २४ महिने असो.[web:4][web:9]
उदाहरणार्थ, तुम्ही १ लाख रुपयांचा इक्विटी फंड ६ महिन्यांत विकून २०,००० रुपयांचा नफा मिळवला, तर STCG कर हा २०% असेल, म्हणजे ४,००० रुपये.[web:3] हायब्रिड फंड्ससाठी, इक्विटी वाटा जास्त असल्यास STCG २०% असतो, अन्यथा स्लॅब दर.[web:6] STCG चा कर हा उच्च असल्याने, शॉर्ट टर्म गुंतवणूक टाळणे फायदेशीर ठरते.[web:3] तसेच, STCG मध्ये लाभांश (डिव्हिडंड) हा स्लॅबनुसार करपात्र असतो, आणि १० लाखांपेक्षा जास्त उत्पन्न असल्यास १०% TDS लागू होतो.[web:3]
STCG ची गणना खरेदी किंमत वजा विक्री किंमत असे करून केली जाते, आणि व्यय वजा केले जाऊ शकतात.[web:18] २०२५ मधील बदलांमुळे, STCG कर वाढल्याने दीर्घकालीन गुंतवणुकीला प्रोत्साहन मिळाले आहे.[web:12]
लाँग टर्म कॅपिटल गेन्स (LTCG) चे विस्तृत वर्णन
LTCG हा तो नफा आहे जो गुंतवणूक १२ महिन्यांनंतर (इक्विटी) किंवा २४/३६ महिन्यांनंतर (डेब्ट/हायब्रिड) विकल्यास मिळतो.[web:3] इक्विटी फंड्ससाठी, LTCG वर १.२५ लाख रुपयांपर्यंत करमुक्त, त्यानंतर १२.५% (इंडेक्सेशनशिवाय) कर लागतो.[web:3][web:12] उदाहरणार्थ, ५ लाखांचा नफा असल्यास, १.२५ लाख वजा करून उरलेल्या ३.७५ लाखांवर १२.५% कर, म्हणजे ४६,८७५ रुपये.[web:3]
डेब्ट फंड्ससाठी, १ एप्रिल २०२३ पूर्वीच्या गुंतवणुकीत इंडेक्सेशनचा लाभ मिळतो आणि २०% LTCG कर (२०२३-२५ पर्यंत), पण २०२३ नंतरच्या गुंतवणुकीत इंडेक्सेशन नाही आणि स्लॅब दर लागू.[web:4][web:9] १ एप्रिल २०२५ नंतर, स्पेसिफाइड नॉन-इक्विटी फंड्ससाठी २४ महिन्यांनंतर LTCG १२.५% असतो.[web:3] हायब्रिड फंड्ससाठी, इक्विटी ओरिएंटेड असल्यास इक्विटीप्रमाणे, अन्यथा डेब्टप्रमाणे.[web:6]
LTCG ची गणना इंडेक्सेशन (मात्र केवळ जुनी डेब्ट गुंतवणूक) वापरून केली जाते, ज्यात महागाईदराचा विचार केला जातो.[web:9] LTCG मध्येही लाभांश करमुक्त नसतो, पण LTCG वर TDS नाही.[web:3] दीर्घकालीन गुंतवणुकीमुळे करबचत होते, आणि १.२५ लाख मर्यादा ही संपूर्ण वर्षासाठी एकच असते.[web:3][web:12]
भांडवली नफ्याची ऑफसेटिंग आणि नुकसान भरपाई
भांडवली नफ्याच्या ऑफसेटिंगमुळे गुंतवणूकदार कर कमी करू शकतात, ज्यात शॉर्ट टर्म कॅपिटल लॉस (STCL) हा STCG किंवा LTCG विरुद्ध वजा करता येतो.[web:7][web:16] लाँग टर्म कॅपिटल लॉस (LTCL) फक्त LTCG विरुद्ध वजा करता येतो, आणि STCG विरुद्ध नाही.[web:16] उदाहरणार्थ, २ लाखांचा LTCG आणि ५०,००० रुपयांचा LTCL असल्यास, करपात्र नफा १.५ लाख होतो.[web:7]
नुकसान भरपाई ८ वर्षांपर्यंत पुढे नेली जाऊ शकते, परंतु ते त्या प्रकारच्या नफ्याविरुद्धच वापरता येते.[web:7][web:13] म्युच्युअल फंड्ससाठी, टॅक्स लॉस हार्वेस्टिंग ही रणनीती वापरून वर्षअखेरीस नुकसान वजा केले जाते, ज्यामुळे कर कमी होतो.[web:7][web:19] २०२५ मध्ये, नवीन आयकर विधेयकात LTCL ची STCG विरुद्ध एकदाच ऑफसेटिंगची तरतूद आहे, पण सध्या स्टँडर्ड नियम लागू.[web:30]
ऑफसेटिंगसाठी, सर्व भांडवली व्यवहार ITR मध्ये नोंदवावे लागतात, आणि ५०,००० रुपयांपेक्षा जास्त गुंतवणुकीसाठी PAN अनिवार्य.[web:5] ही रणनीती दीर्घकालीन पोर्टफोलिओ व्यवस्थापनासाठी उपयुक्त आहे.[web:7]
आर्बिट्रेज फंड्सचे लाभ आणि करप्रणाली
आर्बिट्रेज फंड्स हे हायब्रिड फंड्स असतात जे कॅश आणि डेरिव्हेटिव्ह मार्केटमधील किंमत फरकाचा फायदा घेऊन कमी जोखमीने परतावा देतात.[web:22][web:23] हे फंड्स इक्विटी ओरिएंटेड मानले जातात, त्यामुळे त्यांची करप्रणाली इक्विटीप्रमाणेच असते: STCG २०%, LTCG १.२५ लाखांनंतर १२.५%.[web:22][web:23]
लाभ: कमी जोखीम (मार्केट डिरेक्शनल रिस्क नाही), ६-८% वार्षिक परतावा, शॉर्ट टर्म पार्किंगसाठी आदर्श (३-६ महिने), आणि डेब्ट फंड्सपेक्षा चांगली पोस्ट-टॅक्स रिटर्न्स.[web:23][web:24] डिव्हिडंड्स करमुक्त आणि TDS नाही, ज्यामुळे उच्च उत्पन्न असलेल्या गुंतवणूकदारांसाठी फायदेशीर.[web:23][web:28] तसेच, लिक्विड फंड्ससारखे सुरक्षित, पण इक्विटी टॅक्स लाभामुळे बँक FD पेक्षा चांगले.[web:22][web:34]
आयएनपी फंड्स (इनकम प्लस आर्बिट्रेज) सारखे नवीन फंड्स ५०-६५% डेब्ट आणि ३५-५०% आर्बिट्रेजसह २ वर्ष होल्डिंगवर इक्विटी टॅक्स देतात.[web:25] मात्र, मार्केट व्हॉलेटिलिटी किंवा लिक्विडिटी रिस्क असू शकतो.[web:23] २०२५ मध्ये, हे फंड्स टॅक्स-संवेदनशील गुंतवणूकदारांसाठी उत्तम पर्याय आहेत.[web:22][web:39]
वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQ)
१. म्युच्युअल फंड्सवरील LTCG कर किती आहे?
इक्विटी फंड्ससाठी १.२५ लाखांनंतर १२.५%, डेब्टसाठी स्लॅब किंवा १२.५% (नवीन नियमांनुसार).[web:3]
२. STCG आणि LTCG मध्ये फरक काय?
STCG शॉर्ट होल्डिंगवर उच्च कर (२०% इक्विटी), LTCG दीर्घ होल्डिंगवर कमी कर आणि मर्यादा.[web:3][web:18]
३. नफ्याची ऑफसेटिंग कशी करावी?
STCL सर्व विरुद्ध, LTCL फक्त LTCG विरुद्ध, ८ वर्षे पुढे नेणे शक्य.[web:16]
४. आर्बिट्रेज फंड्स कशासाठी उपयुक्त?
कमी जोखीम, इक्विटी टॅक्स, शॉर्ट टर्म पार्किंगसाठी.[web:22]
५. डेब्ट फंड्सवरील कर २०२५ मध्ये काय बदलले?
२०२३ नंतर स्लॅब दर, २०२५ नंतर काहीसाठी १२.५% LTCG.[web:3][web:9]
टीप: कर नियम बदलू शकतात, व्यावसायिक सल्ला घ्या. या लेखाची माहिती १५ ऑक्टोबर २०२५ पर्यंतची आहे.[web:3]
